ریزازدیادی و بهینه سازی شرایط کشت در شیشه گیاه دارویی بیلهر

کشور ایران خاستگاه گیاهان متنوعی است که بسیاری از آن ها به لحاظ خواص دارویی منحصر به فرد می باشند. افزایش تمایل به مصرف داروهای گیاهی به خصوص در کشورهای پیشرفته و وابسته بودن این داروها به منابع گیاهی بومی، باعث تهی شدن سریع پوشش گیاهی می شود. از این جهت، محققین توجه خود را به کشت درون شیشه ای گیاهان دارویی معطوف داشته اند. بیلهر با نام علمی dorema aucheri متعلق به تیره چتریان و ازجمله گیاهان دارویی بومی ایران بوده که در حال انقراض است. پس از جمع آوری بذور بیلهر از (یاسوج) رویشگاه طبیعی گیاه، جوانه زنی آن ها تحت تیمارهای مختلف (با 4 تکرار) مورد ارزیابی قرار گرفت. تیمارهای مورد بررسی شامل : خراش دهی مکانیکی (از طریق سنباده زدن و بریدن انتهای بذر یا پین چینگ کردن) در بسترهای متفاوت و هم چنین تیمار ژیبرلیک اسید ( ppm500 و400 ،300 ،200)، نیترات پتاسیم 2/0% و تیوره 1مولار بود. رویش در دو دمای ?c27 و 5 و هم چنین تحت شرایط روشنایی و تاریکی بررسی شد. در نهایت، بالاترین درصد جوانه زنی (100?) از طریق خراش دهی مکانیکی بذور و کشت در خاک جنگل، در درجه حرارت ?c 5 به دست آمد. به منظور بررسی تکثیر درون شیشه ای این گیاه، آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی با 9 تکرار انجام گردید. در این آزمایش، از محیط کشت ms و 72 ترکیب غلظتی از هورمون های naa/bap و kin/2,4-d در 6 سطح (0، 25/0، 5/0، 1، 5/1و 2 میلی گرم در لیتر) استفاده شد. ریز نمونه ها از ریشه، ساقه و لپه گیاهچه های بیلهر تهیه شدند. پارامترهای مورد بررسی شامل درصد ریشه زایی، شاخه زایی و کالوس زایی و هم چنین متوسط و ماکزیمم طول ریشه و شاخه نوپدید بود. در بررسی کالزایی، ریز نمونه ساقه در محیط کشت حاوی mg.l-1bap 1 و naa12 mg.l-، بالاترین درصد (16/62%) را به خود اختصاص داد. در آزمایشات مربوط به شاخه زایی، بهترین نتایج باز هم مربوط به کشت ریز نمـونه ساقه بود. به گـونه ای که در محیـط هـای حاوی mg.l-1bap 2 و naa1 mg.l-5/0و هم چنین mg.l-1bap 1 وnaa 1mg.l-5/0 به ترتیب بالاترین در صد شاخه زایی (96/39?) و ماکزیمم طول شاخه نوپدید (13/15 میلیمتر) به دست آمد. نتایج حاصل از ریشه زایی ریزنمونه های بیلهر حاکی از آن است که بیشترین درصد ریشه زایی (3/33 ?) را ریزنمونه ساقه در محیط کشت حاوی mg.l-1bap1 و naa1 mg.l-5/1 به خود اختصاص داده است. درصورتی که ماکزیمم طول ریشه نوپدید (16/20 میلیمتر) از طریق کشت ریز نمونه ریشه در محیط کشت حاویmg.l-1bap 1 و naa1 mg.l-5/0 مشاهده شد. بنابراین می-توان گفت اثر متقابل دو هورمون naa و bap در ریزازدیادی بیلهر چشمگیر بوده است. جهت تولید گیاه کامل، ریز نمونه های تک شاخساره به دست آمده را به تیمارهای بهینه برای ریشه زایی انتقال داده و به این-ترتیب موفق به تولید گیاه کامل در شرایط درون شیشه ای شدیم. در بخش پایانی پژوهش، بهترین شرایط نگهداری گیاهچه ها در خاک (تحت دمای ?c 5، رطوبت 26% و شرایط نوری 16 ساعت روشنایی) تعیین شد و در نهایت با شرایط طبیعی سازگار گردیدند.